Av.Özgür Eralp 
Ocak 2004-ANKARA

CEZAYİR-İNTERNET DEPREMİ

 
 
Giriş
21.05.2003 ve 18.06.2003 tarihleri arasında Türkiye’deki internet kullanıcıları çok sıkıntılı günler yaşamıştı. Cezayirde oluşan ve fiber optik kabloların kopmasına neden olan bu deprem Türkiye’yle birlikte bu hat omurgası üzerinden beslenen bir çok ülkeyi ve internet ağını da etkilemişti.
 
Ancak ülkemizde bu sıkıntı her nedense çok daha şiddetli olmuş ve aynı durumdan etkilenen Yunanistan gibi komşu ülkelerde sorun hemen çözümlenmiş hatta Türkiye’de dahi çeşitli internet servis sağlayıcıları tarafından verilen internet hizmeti devam edebilmişti.  Ancak Telekom abonelerine 20 günü aşkın bir süre internet hizmeti verilememiş veya çok yavaş bir intenet bağlantı hızı sunulabilmişti. Konu Meclis Gündemine kadar taşınmış ve uzun bir süre kamuoyunu da meşgul etmişti.
 
Bu çalışmada somut olarak bu olayla ilgili bilimsel veriler ortaya sunularak konunun bilişim ve tüketici hukuku açısından değerlendirilebilmesi için bir alt zemin hazırlanmaya çalışılmıştır. Bu çalışmalarda ADSL türü bağlantılar üzerinde özellikle durulmuştur. Zira Adsl bağlantılar Türkiye’nin kısa vadede en yaygın internet bağlantısı şekli olmaya adaydır. Bundan da öte tüketici hukuku açısından en çok incelenmesi gereken abone türü ADSL ve kablo net gibi sürekli ve sabit hızda internet bağlantısı talep eden ve bunun karşılığı olarak sabit ücret ödeyen abonelerdir. Zira dial-up aboneleri internete bağlanabildikleri kadar kontör ücreti ödemekte ancak adsl ve kablonet aboneleri kullansalar da kullanmasalar da sasbit ve değişmez bir ücret ödemektedirler.
 
Konunun esaslıca kavranabilmesi için öncelikle internette bilgilerin ne hızla iletildiği ve band genişliği-doluluk oranı gibi kavramların açıklanması gerekmektedir.

1         Internette Bilgiler Hangi Hızlarla İletilir? Band Genişliği Nedir? Doluluk Oranı Nedir?[1]

Band genişliği, bir iletişim ortamının taşıyabileceği bilgi miktarını gösteren bir ölçüdür. Söz gelimi, ses iletimi için band genişliği, iletilebilen en yüksek ve en düşük frekanslar arasındaki farktır (Hertz). Bilgisayarlar arası haberleşme için de benzer şekilde, band genişliği, saniyede iletilen bit sayısı ile verilir.
Internet’teki bilgi iletim hızları çeşitlilik gösterir. Bilgisayarları ve değişik ağları birbirine bağlayan hatlar, kablo (çoğunlukla fiber optik), uydu ya da radyo link (yakın birimler için) bağlantılı olabilir. Internette hat hızı, saniyede iletilen “bit” sayısı ile (bps, bit/san) ölçülür. Söz gelimi, 64 kilobit/saniye hızındaki bir hat saniyede 64kbit=65556 bit iletebilir. Bu da, ideal şartlarda, yaklaşık 8 kilobyte/saniye hızına denk gelmektedir. Söz gelimi, böyle bir hat ile, tam kapasite kullanımında, 1 Megabyte’lık bir dosya yaklaşık 2 dakikada iletilecektir. Bir birimin, bağlantılarında kullanabileceği en fazla hıza “Band Genişliği” denir. 64kbit/saniye bant genişliği olan bir hattı aynı anda 10 birime kullandırırsak, buna göre hızımız, en fazla hızın ortalama %10’una kadar düşer.
Günümüzde internet bağlantı hızları 9.6kbit/saniyelerden (modem bağlantısı) 100Megabit/saniyelere kadar geniş bir aralıkta değişmektedir. Yurt dışındaki bağlantılarda, tipik hızlar, yaklaşık 5-10 Megabit/saniyeler mertebesinde iken, bu oran ülkemiz için, 64Kbit/san-2Mbit/saniyeler mertebesindedir.
Bir hattın bant genişliğinin ne kadarının kullanıldığı, o hattın doluluk oranını verir. Eğer 64kbit/san lik bir hat, 1 saat boyunca, %100 çalışırsa; 3600*64kbit ‘lik veri aktarımı yapması gerekir. Gerçekte ne kadar veri aktardığını bulup bu iki sayıyı birbirine oranlarsak, hattın, o saat için doluluk oranını bulmuş oluruz. Bunu 1 ay boyunca yaparsak, hattın 1 ay boyunca ortalama % kaç doluluk oranı ile çalıştığını tespit edebiliriz. Doluluk oranı ne kadar fazlaysa, o hattı kullananların veri aktarımları da o kadar yavaşlar.
Aşağıdaki tablo, herhangi bir ağ üzerindeki bilgisayarların ve internet üzerinde bilgisayarlar ve bilgisayar sistemlerininin birbirleriyle haberleşmesinde kullanılan bazı standart bağlantı hızlarını göstermektedir (orijinali :http://www.whatis.com ). Ülkemizdeki (özellikle internet için) bağlantı hızları aşağıdaki tanımlamalardan biraz uzaktır.
 

2         Adsl hizmetinin özelliği;

Öncelikle ADSL İnternet erişim hizmetinin kendine has özellikleri üzerinde durmak gerekir. ADSL hizmeti  Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin resmi sitesinde tüketicilere aşağıda şekilde tarif edilip özellikleri belirtilmiştir.[2]

2.1      ADSL NEDİR?

ADSL ( Asimetrik Sayısal Abone Hattı ) Asymmetric Digital Subscriber Line sözcüklerinin baş harflerinden oluşan ADSL, mevcut telefonlar için kullanılan bakır teller üzerinden yüksek hızlı veri, ses ve görüntü iletişimini aynı anda sağlayabilen bir modem teknolojisidir.

2.2      ADSL NASIL ÇALIŞIR?

ADSL, mevcut telefon hattını daha efektif kullanmak amacıyla sayısal kodlama tekniği ile bandın arttırılması vasıtasıyla kullanıcıya geniş bant imkanı sağlamaktadır. Dolayısıyla bu teknoloji data ve ses şebekelerini aynı anda kullanmamıza olanak sağlar.

2.3      ADSL PAZARI NEDİR?

ADSL genel olarak iki tip uygulamaya olanak sağlar. İnteraktif video ve yüksek hızda data iletimi, isteğe bağlı film, video oyunları ve video katalogları olmak üzere data iletimi, internet erişimi, uzaktan kumandalı LAN erişimi ve özel şebeke erişimleri gibi alanlarda pazar imkanı sağlar.

2.4      PSTN MODEMLERİNDE KULLANILAN HIZLA ADSL HIZI ARASINDA FARK VAR MIDIR?

Modemler aracılığıyla, önce 2.4, 9.6 ardından 14.4 ve 28.8 derken 33.6 ve bugünlerde 56 Kbps hızla internet’ e erişilebilmektedir. ADSL ile bilgisayarını veri transfer etme hızı modemlere göre 10 kat artmaktadır.

2.5      ADSL NE KADAR HIZLI?

ADSL, hat uzunluğu, hatta kullanılan bakır kablonun çapı ve kullanılan modemin tipine bağlı olarak 8 Mbps downstream’ a (kullanıcıya) ve 1 Mbps upstream’ a kadar hız sağlar.

2.6      ADSL’ İN AVANTAJLARI NEDİR?

• Tek telefon hattı üzerinden aynı anda internet ve ses/fax özelliği (kabiliyeti),
• Kesintisiz, yüksek hızlı internet erişimi,
• Müşteriye efektif bant kullanımı sağlaması,
• Yeni bir altyapıya gerek duymadan mevcut PSTN hattı üzerinden yüksek hızda iletişimin sağlanmasıdır.

2.7      ADSL İLE KABLO MODEM’ İN KARŞILAŞTIRILMASI

ADSL tek telefon hattına, Kablo modem ise paylaşımlı bir ortama hitap etmektedir. Kablo modem büyük bir downstream bant genişliği kapasitesine sahiptir( 30 Mbps’ ye kadar ) . Bu bant genişliği hattaki tüm kullanıcılar tarafından aynı anda paylaşılıyor ve hattaki kullanıcıların aynı anda kullanma yoğunluğuna göre değişiyor. Bu ortak kullanım müşteri sayısı az olunca çok problem olmamakla birlikte, ortamı kullanan müşteri sayısı artınca kullanıcı başına düşen bant miktarı azalmakta, bu da yavaşlamaya sebep olmaktadır. Dolayısıyla ADSL daha garantili bant sağlamaktadır.
Yukarıda açıklandığı üzere ADSL  İnternet erişim hizmetlerinde kesintisiz ve hızlı erişim esastır. ADSL veya kablonet abonesi, piyasada sunulan internet erişim hizmet türleri içerisinden hızlı ve kesintisiz olduğuna inandığı ve  piyasadaki diğer bağlantı oranlarına göre pahalı sayılabilecek bu bağlantı türünü seçmiş bir abonedir. Gerçekten tüketiciler internete bağlanmak için İnternet servis sağlayıcılarına aylık maktu bir ödeme yapmakta, ayrıca internette geçirdikleri her saat için de Türk Telekomünikasyon A.Ş.’ye telefon ücreti ödemektedirler. Adsl hizmetinden yararlanmak isteyen tüketici grubu interneti sıklıkla kullanan ve maktu bir ücret ödeyerek kesintisiz ve hızlı İnternet erişimi sağlama isteyen bir gruptur. İşte İnternet erişim hizmetlerinden olan ADSL türü bağlantılarda olmazsa olmaz koşul denilebilecek ve tüketiciyi bu hizmete yönlendiren özellik, kesintisiz ve hızlı İnternet bağlantısının vaat edilmiş olmasıdır.

3         Cezayir Depremi sonrası internet bağlantı trafiği

Döneme ilişkin internet bağlantı trafik raporları incelendiğinde tablo tüm gerçekliğiyle ortaya çıkmaktadır.

3.1      21 Mayıs 2003 tarihi itibari ile İnternet bağlantı trafiği[3]

Aşağıdaki grafikte depremin gerçekleşmesinden önce TTnet’in yurtdışı  bağlantıları ile ilgili veriler yer almaktadır. Buna göre  5 taşıyıcı firma üzerinden toplam 1.132 mbps geliş hızı ve 1.011 mbps gidiş hızı gerçekleşmektedir.
 

3.2         22 mayıs 2003 tarihi itibari ile İnternet bağlantısı trafiği[4]

Yukarıdaki grafikte ise depremin meydana geldiği gün TTnet’in yurtdışı bağlantılarına ilişkin veriler yer almaktadır. Türk Telekominkasyon A.Ş. tarafından bu durum şu şekilde kamuoyuna duyurulmuştur;
“22 Mayıs 2003 tarihinde Cezayir yakınlarında meydana gelen deprem nedeniyle    İtalya – Fas arasında uluslararası haberleşme trafiğini taşıyan SMW2, FLAG, COLUMBUS 2 deniz altı kablolarının yanı sıra SMW3 denizaltı kablosu da hizmet dışı kalmıştır. Dolayısıyla SMW3 üzerinden giden yurt dışı internet trafiğimiz bu durumdan önemli ölçüde etkilenmiştir.
Bunlardan, son üç bağlantı (toplam 932/932 Mbps) Cezayir depremi nedeniyle kopan SMW3 kablosu üzerinde olduğundan şu anda hizmet dışıdır.Bu nedenle TTnet şebekesinin mevcut 1.132/1.011 (geliş/gidiş) Mbps’lik yurt dışı internet port kapasitesi, 200/79 Mbps’e düşmüştür.”
 
Türk Telekomünikasyon A.Ş.’nin hizmet aldığı Singapur Telekom’dan yapılan açıklamada ise 21 mayısda hatların deprem nedeniyle gittiği ve 18 haziran 2003 tarihinde onarılmasının hedeflendiği belirtilmektedir.  Yukarıdaki grafikten de açıkça anlaşıldığı üzere Marmaris-Sesembra hatlarının 18 haziran gmt saatine göre saat 23:10 da Marmaris İskenderiye hattının 18 haziran saat 19:30 da devreye gireceği belirtilmektedir.

3.3      23.05.2003 tarih itibariyle (ttnet uplink hatları)[5]

Aşağıdaki grafikte TTnet’in yurtdışı çıkış omurgasını oluşturan yedi bağlantıdan dördünün kopuk olduğu diğer üç bağlantının da yetersiz oldukları görülmektedir. Grafikteki yeşil çizgiler saniye başına gelen bağlantı miktarını:mavi çizgiler ise saniye başında giden bağlantı miktarını göstermektedir.
 
 
 

3.4      18.06.2003 tarihi itibariyle durum[6]

Aşağıdaki grafikte TTnet’in 18.06.2003 tarihi itibariyle TTnet’in bağlantılarına ilişkin veriler yer almaktadır. Buna göre deprem öncesine göre yeni firmalarla anlaşılmış olup toplam kapasite 2.132 mbps geliş ve 1667 mbps gidiş hızına yükseltilmiştir. Ancak halen arızalar devam ettiğinden 18.06.2003 tarihi itibariyle  1200 mbps geliş hızı ve 735 gidiş hızının olduğu bildirilmektedir. Görüldüğü üzere internet erişim hizmetleri ancak 18.06.2003 tarihinde normale dönebilmiştir.
 

4         İnternet erişim hizmetinin aksaması ile Cezayir depremi arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi;

Deprem ve benzeri felaketlerin tamamı mücbir sebeptir. Ancak somut olayımızda deprem Türkiye sınırları içerisinde değil yurtdışında gerçekleşmiştir. Türk Telekomünikasyon A.Ş. yurt dışı firmalarla anlaşma yapmış olduğundan mevcut bir zararı var ise bunu sözleşmenin diğer tarafı olan kurum veya kuruluşlardan tahsil etmelidir. Sırf bu sebebe dayanarak deprem nedeniyle hizmet verilemiyorsa aynı şart tüketici için de geçerli olduğundan tüketici de almış olmadığı hizmetin bedelini ödemekten kaçınabilmelidir.
 
Durum böyle olmakla beraber son yıllarda ülkemizde yaşanan depremler nedeniyle depremin kati olarak bir mücbir sebep sayılıp sayılamayacağı hakkında tartışmalar yaşanmaya başlanmıştır. Bu açıklamalar eşliğinde görüleceği üzere somut olayda asıl tartışılması gerekenin deprem değil, deprem veya benzeri bir felaketin verdiği zararın depremden önce veya sonra  alınacak tedbir ile bertaraf edilip edilmeyeceğinin mümkün olup olmadığıdır. Nitekim söz konusu olaydan Türkiye gibi etkilenen diğer ülkeler sorunu kısa bir zaman dilimi içerisinde çözmüş hatta Türkiyedeki diğer İnternet servis sağlayıcılar depremden kısa bir süre sonra gerekli tedbirleri alarak müşterilerine sundukları internet hizmetini sürdürmüşlerdir. Konuya ilişkin olarak deprem olduktan birkaç gün sonra İnternet servis sağlayıcıların bazıları tarafından kamuoyuna yapılan açıklamalar şu şekildedir.

4.1      e-kolay[7]

“…..e-kolay olarak, uydu operatörümüzden ilave bant genişliği sağladık. Özellikle “uplink” yönündeki ilave artış ile yurtdışı trafiğini tamamen uydu hatlarına yönlendirerek sorunun etkisini azalttık. Ayrıca hatların sürekli kontrol edilmesini sağlayarak performansı arttırıcı yönde önlemler almaya devam ediyoruz…..”

4.2      Superonline[8]

“……Superonline ayrıcalığıyla sizlere sunmuş olduğumuz bağlantı hizmetlerimiz, Avrupa ve Amerika uydu çıkışlarımız üzerinden sağlıklı bir şekilde devam etmekte,dolayısıyla bu sorundan en az şekilde etkilenmeniz sağlanmaktadır……”

4.3      İş.net

“……Değerli kullanıcılarımız, TTNET’in yurtdışı çıkışlarının önemli bir bölümünü oluşturan 622 Mbps’lik Sprint-New York, 155 Mbps’lik Cable&Wireless Amerika, 155 Mbps’lik Cable&Wireless Ingiltere bağlantıları 22 Mayıs 2003 saat 00:30’dan itibaren meydana gelen kesintilerden dolayı yurtdışı sitelere erişimde yavaşlıklar yaşanmaktadır.Kullanıcılarımız halen diğer TT Net bağlantıları ve UYDU Hattımız üzerinden yurt dışına –yoğunluk nedeniyle yavaşlık yaşamakla birlikte- erişebilmektedir…….”

4.4      Netone.com.tr [9]

“…..TTNET’teki problem oluştuğu anda NetOne ağlarının, çıkışlarında otomatik olarak uydu linklerini tercih etmeye başlamıştır. Durumu takip eden 8 saat içinde uydu linki iki katına çıkarıldı. Telekom Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmelerde, problemin birkaç gün sürebileceği bilgisi alındı. “Problemin uzun süreceği haberi alındıktan sonra , uydu servis sağlayıcı ile görüşülerek İnternet trafiğinin daha rahat akması için daha yüksek ek kapasite alınması kararlaştırılmıştır. Bu yeni ek kapasite bugün (23 Mayıs 2003) içerisinde devreye alınmıştır dolayısıyla toplam kapasite arttırımı 4 katına ulaşmıştır…..“

5         Değerlendirme:

Yukarıda ayrıntıları ile açıklandığı üzere 22 Mayıs 2003 günü Cezayir yakınlarında meydana gelen deprem felaketi nedeniyle Akdeniz’den geçen ve uluslararası haberleşme trafiğini taşıyan fiber optik kablolarından bir bölümü hasar görmüş ve bu nedenle Türkiye’nin yurtdışı İnternet trafiği önemli ölçüde aksamıştır. Türkiye’nin toplam yurtdışı İnternet erişim kapasitesi olan 1.132/1.011 Gbps’lık kapasite, 200/79 Mbps’ye düşmüştür. Yani toplamda % 83’lük bir kapasite kaybı vardır. Türk Telekom, olay anından sonra yaklaşık on günlük bir süreç içinde uydu üzerinden bir adet 34, bir adet de 155 Mbps kapasiteyi kullanıma vermiştir. Böylece Türkiye’nin toplam yurtdışı çıkış kapasitesi 389 Mbps düzeyine, yani olması gerekenin % 34’ü düzeyine gelmiştir.
Bu toplam kapasitenin 344 Mbps’lik kısmı ise uydu üzerindedir. Konuya fiber optik altyapı açısından bakılırsa, kapasitenin 977 Mbps’dan 45 Mbps’a, yani toplamın yüzde 4.6’sına düştüğü görülecektir. Fiber optik, uyduya göre çok daha hızlı ve ucuz bir teknolojidir. Yedekli çalıştırıldığında da son derece güvenli olmaktadır. Ancak gerekli yatırımlar zamanında yapılmadığı için bu felaket sonucunda yaklaşık 20 gün toplam yurtdışı fiber optik erişimlerinde yüzde 95.4’lük bir kayıp bulunduğu görülmektedir.
Olayın etkilediği diğer ülkelere ve ülkemizdeki diğer İnternet servis sağlayıcılarına baktığımızda, bu felaketi, ülkelerin etkilenme oranı ve sorunun giderilme süresi açısından incelememiz gerektiği ortaya çıkmaktadır. Nitekim, iletişim yatırımlarının önemine inanan gelişmiş ya da gelişmekte olan birçok ülke, alternatif fiber optik hatlar oluşturarak riski azaltmış ve olaydan hemen hemen hiç etkilenmemiştir. Diğer yandan, söz konusu olaydan Türkiye gibi etkilenen bazı ülkeler de sorunu ilk 48 saat içinde büyük oranda çözmüş ve İnternet trafiklerini normale çevirmişlerdir.[10]
Sonuç olarak belirtmek gerekirse davacı şirket tarafından sunulan İnternet hizmetinde  kesinti 22 Mayıs 2003 tarihinde başlamış ve 18 Haziran 2003 tarihinde sona ermiştir. Dolayısıyla toplamda 27 günlük bir kesinti söz konusudur. 22 Mayıs 2003 tarihinde İnternet bağlantı hızı %20’lere düşmüştür. Kademeli olarak arttırılan internet hızı ancak 18 Haziran 2003 tarihinde normale dönmüştür. Bu tarihten sonra kapasitenin arttırılması nedeniyle deprem öncesine nazaran daha kaliteli ve hızlı İnternet erişim hizmeti sağlanmaya başlanmıştır. 27 gün süresince aksayan hizmetin ilk 10 gününde İnternet hizmetinden faydalanmak neredeyse imkansız olmuş sonraki 17 günde  sunulan İnternet erişim hizmetinin kalitesi ise tüketiciye vaat edilen standartların çok çok altında olmuştur.
İnternet bağlantı hızı kapasitesinin %20 oranlarına düşmüş olması kullanıcının internete normal şartlar altında bağlandığı hızın %20‘isi oranında bir hızda bağlandığını göstermez. Zira kullanıcı sayısı değişmemekte ve tüm kullanıcılar %20’lik bağlantı hızının içerisinden hizmet almaya çalışmaktadırlar. Başka bir ifadeyle normalde internete girildiğinde 1 dakikada açılan bir site kapasite %20’ye düştüğünde doğru orantılı olarak 5 dakikada açılmaz. Bu site yoğunluk nedeniyle daha uzun bir sürede açılır hatta bazen açılmayarak gezgin ekranı donar. Bu nedenle internet erişim hizmeti layıkı ile verilemiyorsa hizmetin hiç verilemediğinin dolayısıyla da abonenin ücret ödeme borcunun olmadığının kabul edilmesi gerekir.
 
 

[1]  http://www.po.metu.edu.tr/links/inf/css25/bolum1.html#15 
[2] http://www.telekom.gov.tr/adsl/adsl-sss.html
[3] http://www.basin.telekom.gov.tr/bultenler/y-internet.htm
[4] http://www.basin.telekom.gov.tr/bultenler/y-internet.htm
[5] http://web3.ttnet.net.tr/uplink
[6] http://www.basin.telekom.gov.tr/bultenler/cozum.htm
[7] www.e-kolay.net
[8] www.superonline.com
[9] www.netone.com.tr
[10] www.turk.internet.com
 

Yazar Hakkında

Özgür Eralp

Avukat Özgür Eralp 2001 yılından beri Ankara Barosu’na kayıtlı olarak serbest avukatlık yapmaktadır. Bilişim Hukuku, İnternet Hukuku, Elektronik Haberleşme Hukuku, e-ticaret, e-tüketici hukuku,  finansal teknolojiler, elektronik para, Kişisel verilerin korunması alanlarında faaliyet göstermektedir.

See author's posts